column Hannah Bosma, Folia oktober 2000
muziek
"Music", is de titel van Madonna's nieuwste album. Vreemde titel, vond ik in eerste instantie. Ja, muziek is de belangrijkste poot in Madonna's carrière, maar juist omdat dat zo vanzelfsprekend is leek het me een merkwaardige titel voor haar inmiddels al veertiende album. Bovendien, muziek staat in Madonna's oeuvre nooit op zichzelf: tekst en beeld zijn er onlosmakelijk mee verbonden. Dat geldt uiteraard voor verreweg de meeste popmuziek, maar bij Madonna is het spel met beelden en betekenissen wel heel uitzonderlijk en fascinerend. Opvallend is ook dat bij Madonna's songs de tekst altijd belangrijk is: hele verhalen, goed verstaanbaar uitgesproken – geen virtuoze zang, geen instrumentale of quasi-instrumentale nummers (waarbij de muziek de boventoon voert en de tekst hooguit uit een enkel woord bestaat). Madonna maakt niet "puur muziek". En dat is toch waar ik het enkele woord "muziek" mee associeer: pure, absolute, instrumentale muziek: muziek als muziek, alleen klank, zonder tekst, zonder beeld.
Vrijwel altijd en overal bestond muziek niet op zichzelf, maar was onlosmakelijk verbonden met woorden, dans, rituelen en andere sociale functies. Alleen in de westerse Romantiek kreeg "pure muziek" een heel bijzondere status: het hoogste, meest ideale, want meest abstracte, van alle kunsten. "Hoge", elitaire concertmuziek, verheven, subliem, verklanking van "het onzegbare". Niet "vervuild" door het buiten-muzikale, het alledaagse, het lichaam. Tegengesteld aan "lage" gebruiksmuziek.
"Hey Mister DJ put a record on, I wanna dance with my baby". In het openingsnummer "Music" verwijst Madonna meteen naar sociale context en functie. Deze muziek is verbonden met dans, trance en erotiek. "I don't even know your name". In de tijdelijke extase en anonimiteit van de dansvloer zijn zelfs in Madonna's muziek de woorden wat meer naar de achtergrond gedrongen. Een heel andere vorm van "onzegbaarheid" dan het verheven romantische ideaal.
Een van de opvallendste aspecten van Madonna's nieuwste album is de elektronische vervorming van haar stem. In "Nobody's Perfect" en "Paradise (Not For Me)" klinken twee soorten stemmen van Madonna: een half-gebroken, half-fluisterende, half-sprekende stem, en een sterk vervormde, elektronische, bijna instrumentale stem, nauw verwant met de synthesizermelodieën. Deze kunstmatige, "onmenselijke" zang is gek genoeg heel ontroerend. "I feel so sad" zingt Madonna's tot een instrument vervormde stem, en de synthesizer zingt droevig verder. Tegelijkertijd treurig en sterk, bezwerend en lekker; dansen met tranen. Meestal lijkt Madonna in haar songs enige afstand tot haar gevoelens te tonen: geen open overgave, extase of diep verdriet, maar controle en beheersing. Haar gesynthetiseerde stem lijkt nu emotioneler te zingen. Gevoelens in instrumentale klanken, op een afstand van haar "zelf". En opeens begrijp ik meer van instrumentale muziek. Het afstandelijke van het instrument geeft de ruimte om gevoelens tegelijkertijd te uiten en te beheersen, te bezweren, te omspelen, te bespelen.
