column Hannah Bosma, Folia juni 2001
"Dit wordt het einde van de veehandel", zo verzuchtte een veehandelaar laatst in NRC Handelsblad over het rapport van de commissie-Wijffels, die voorstelt alle productie van vlees te organiseren in "ketens", vaste samenwerkingsverbanden van boer, slachter, verwerkingsbedrijven en verkopers. Dat zou leiden tot minder veeziekte, beter vlees, meer controle en meer macht voor een beperkt aantal grote bedrijven in de vee-industrie. En het oude beroep van de veehandelaar sterft dan misschien uit.
Een veehandelaar is een tussenpersoon. Er lijkt me in het algemeen wat vreemds aan de hand met alle intermediairs, coördinatoren en managers die ons omringen. Enerzijds neemt hun aantal steeds meer toe en worden ze steeds machtiger en verdienen ze steeds meer. (Een tendens die ook duidelijk op de UvA is waar te nemen.) Aan de andere kant lijkt wat ze doen vaak vaag, het is niet "het werk zelf". Dat maakt hun positie kwetsbaar. Zijn dergelijke machtige mee-eters eigenlijk wel nodig? Als het vleesbedrijf direct het vee bij de boer inkoopt, is er geen veehandelaar nodig. Als de luisteraar via Internet cd's direct van de muzikanten koopt, zijn er geen platenwinkels, distributeurs en uitgevers meer nodig.
In het begin van de Internethype (het lijkt inmiddels al weer zo lang geleden) was dat dan ook wat "visionairen" optimistisch en provocerend riepen: tussenhandel en uitgevers zouden weldra overbodig zijn - de lezer zou zijn boek direct digitaal bij de schrijver bestellen. "Welnee", reageerden daarop de uitgeversbonzen aanmatigend conservatief, "wij uitgevers zullen altijd nodig zijn, in het informatietijdperk zelfs meer dan ooit, het publiek is immers gebaat bij selectie en wegwijzers, om niet te verdwalen en verdrinken in een wereldwijde informatiebrij".
En inderdaad, intermediairs zullen niet verdwijnen. Maar hun positie, hoe machtig in de praktijk vaak ook, is kwetsbaar en aan verandering onderhevig. Als de veehandelaar verdwijnt, komen er andere tussenpersonen voor in de plaats: de managers van het vleesconcern, de keurders van de vleesketen. De functie verdwijnt niet maar verschuift. Culturele keurmeesters en bemiddelende instanties zullen er altijd wel zijn, maar het is niet gezegd dat de traditionele uitgeverij deze functie zal blijven behouden. De werkterreinen in de mediawereld gaan steeds meer door elkaar heen lopen. Omroepen brengen cd's en video's uit. Internetboekwinkels bieden recensies en lezersverslagen. Een Internettijdschrift kan muziekrecensies en luistervoorbeelden publiceren en meteen de muziek te koop (laten) aanbieden. Etcetera. Beoordeling, selectie, financiering, begeleiding, productie, promotie - allemaal taken die door verschillende instellingen kunnen worden uitgevoerd, en vaak ook deels door de auteurs zelf. Juist de bemiddelende organisaties en tussenpersonen zullen zich voortdurend moeten bezinnen op het hoe, wat en waarom van hun bestaansrecht en open moeten staan voor veranderingen. Anders nemen anderen hun functies over.