HANNAH'S HOMEPAGE

OPZIJ, MAART 1999

Haar stem klinkt als Minnie Mouse op helium, volgens de niet-liefhebbers. Zingen kan ze niet. Haar miljoenensucces heeft ze vooral te danken aan haar extravagante, sexy uitdossingen.

De adepten daarentegen zien Madonna als een icoon, een postmoderne artieste die speelt met clichés, manvrouwrelaties op hun kop zet en in het vrouwonvriendelijke showbizzwereldje stevig de touwtjes in eigen handen heeft. Madonna maakt de tongen los.Wie op feesten en partijen met kracht van argumenten mee wil praten over het fenomeen, doet goed zich het boek Madonna van de wetenschappers Hannah Bosma en Patricia Pisters aan te schaffen. De twee - onomwonden pro - Madonna gaven eerder een succesvolle reeks colleges over de Amerikaanse zangeres aan de Universiteit van Amsterdam.

Bosma en Pisters gaan niet over een nacht ijs. In hun inleiding leggen ze uit hoe het komt dat Madonna zoveel opschudding veroorzaakt. 'Pornografie, censuur, tienerzwangerschappen, heiligschennis,feminisme, ras- en etniciteitvraagstukken, homo- hetero- en biseksualiteit, postmodernisme'- dat zijn, in een notendop, de kwesties die rond Madonna's werk aan de orde komen. Alleen al daarom, zeggen Postma en Pisters, is ze interessant. De wetenschappers beginnen, onder verwijzing naar het werk van de filosoof Theodor Adorno, met een uiteenzetting over het verschil tussen 'hoge' en 'lage' cultuur. Daarbij wordt popmuziek doorgaans gerangschikt onder 'laag' en rockmuziek onder 'hoog'. Popmuziek is commercieel, onbenullig, simpel, standaard, glad en kunstmatig. Rockmuziek is creatief, serieus, subversief en vernieuwend. Op pop dans je, naar rock luister je. Popmuziek wordt geassocieerd met lichamelijk en vrouwelijk, rockmuziek met intellectueel en mannelijk. Belangrijke mannelijke artiesten als Bruce Springsteen, Bob Dylan en Elvis Costello zetten de toon. Madonna is een vrouw en ze maakt pop: simpele dansmuziek. Dus wordt ze gezien als een onnozele spring-in-'t-veld. Maar dat is ze niet!

Madonna schokte de wereld met haar performance bij de presentatie van 'Like a Virgin', ze schokte de wereld met haar boek Sex. Ze provoceert met haar erotische aantrekkingskracht en met de mooie mannen, vaak homoseksuele negers, die ze in haar clips om zich heen laat dansen. Zij is de baas in haar unversum. 'Controle en macht vormen een rode draad in Madonna's leven en werk. Niet alleen heeft ze bijzonder veel controle over de productie van haar werk. Ook is het thema "macht" op allerlei manieren in het werk zelf aanwezig. In haar songteksten houdt Madonna steeds het heft in handen in relatie tot haar minnaars, of commandeert ze het publiek om met haar in de maat te dansen. Madonna toont ook dat ze door te trainen macht heeft over haar lichaam.'

Girl-power. Maar Madonna, geboren in 1958, is allang geen meisje meer. Ze is, moeder geworden, ook als artieste veranderd. Op haar cd Ray of Light laat ze zich van een heel andere kant zien: gevoelig, subtiel, bijna zweverig. Daarmee kreeg ze nieuwe fans, maar haalde ze zich ook het misnoegen van sommige oude liefhebbers op de hals. Madonna is onvoorspelbaar.

Bosma en Pisters betogen dat juist die onvoorspelbaarheid Madonna's grote kracht is. Madonna choqueert niet om het choqueren. Haar spel met identiteiten en imago's etaleert haar autonomie, haar vrijheid als artiest en als vrouw. Zo bereidde ze de weg voor zangeressen als Anouk en Alanis Morissette.

Bij hun betoog, hoe overtuigend ook, voeren de twee auteurs zo'n overmacht aan academische analyses op dat het lijkt alsof ze de ultieme heiligverkiaring van Madonna nastreven. Dat is gelukkig niet zo. Nog net niet. Bosma en Pisters geven bijvoorbeeld toe dat Madonna geen virtuoze zangeres is. 'We horen haar stem niet glijden en cirkelen, laaien en snikken, strelen en stokken. We horen geen extase in haar stem en geen diep verdriet- Eigenlijk lijkt Madonna meer te spreken dan te zingen'. Soms draven de wetenschappers door. Dat Madonna op haar eerste cd's zo'n vlak, hoog stemmetje had, kun je volgens Bosma en Pisters zien als een daad van verzet, een ironisch statement. Dat lijkt me vergezocht. Hoe dan ook, ik krijg nog steeds hoofdpijn van die vroege nummers. Maar ach, wie niet van de muziek van Madonna houdt, zal door een boek niet van mening veranderen.

Inge van den Blink

HANNAH'S HOMEPAGE