Het Parool 19 juli 1999, pagina 9
door Pauline Bax
Patricia Pisters en Hanna Bosma schreven een boek over Madonna
en bieden terloops een genuanceerd tegenwicht tegen de highbrow intellectuelen
die in Madonna een 'Minnie Mouse on helium' zien.
Het boek was bijna af toen Ray of light verscheen. Patricia Pisters en Hanna Bosma hadden met de mogelijkheid rekening gehouden. Maar het was wel even schrikken toen Hanna Bosma de single Frozen voor het eerst hoorde. De langgerekte 'mmm-s', 'ooo-s' en 'aa-s' rond het refrein logenstraften hun stellige overtuiging dat Madonna's muziek weinig ruimte zou laten voor chaotische en ongearticuleerde klanken. Althans, dat dacht Bosma. Later bleek het toch mee te vallen. Ze nam het liedje uitgebreid onder de loep en kwam tot de conclusie dat stem noch muziek overheersen. "Ze versterken elkaar juist. Alles klopte weer precies."
Pisters en Bosma, respectievelijk docent filmwetenschappen en musicoloog aan de Universiteit van Amsterdam, schreven een boek over Madonna dat de ondertitel 'de vele gezichten van een popster' meekreeg.
De belofte die de achterflap doet, wordt ruimschoots waargemaakt. Het boek geeft een veelzijdig beeld van de grootste vrouwelijke ster die de Amerikaanse popcultuur heeft voortgebracht en biedt terloops een genuanceerd tegenwicht tegen de highbrow intellectuelen die in Madonna een Minnie Mouse on helium zien. Fans die op zoek zijn naar een compleet overzicht van haar carrière, zijn bij Bosma en Pisters aan het verkeerde adres.
De biografische gegevens worden in het eerste hoofdstuk zo snel mogelijk afgehandeld. "Het was nadrukkelijk niet de bedoeling om daarop in te gaan," zegt Pisters. "We wilden aspecten van Madonna's werk behandelen. En van haar sterrendom, want dat is in zekere zin ook haar werk."
Het boek is indirect het resultaat van een universitair college over Madonna, in 1997 opgezet vanuit alfa-informatica aan de Universiteit van Amsterdam, naar het voorbeeld van Amerikaanse academici die haar al langer bestudeerden.
De belangstelling voor het college was overweldigend. In plaats van de beoogde tien meldden zich 76 cursisten aan. journalisten vanuit de hele wereld hingen aan de lijn.
Het televisiestation NBC kwam in de collegezaal zitten, vanuit Ghana belde de presentator van een radioprogramma om Bosma te interviewen.
Waarom Madonna? wilde iedereen weten. De discussie over hoge en lage cultuur, waarvan ze zelf dachten dat die 'passé' was, leek weer helemaal van voren af aan te beginnen. Het is een onderscheid dat volgens Bosma vooral in de media wordt gemaakt. Aan de universiteit kijkt niemand meer op van een proefschrift over, bij wijze van overdreven voorbeeld, de rol van de synthesizer in het werk van Michael Jackson.
Bosma: "In de musicologie zijn de klassieke meesters de laatste jaren zwaar onder vuur komen te liggen en heeft popmuziek als studie-object terrein gewonnen op klassiek en rock, genres die van oudsher meer status hadden. Zelfs de scheiding tussen pop en klassiek is niet zo duidelijk meer te maken. Want de functie die achtergrondmuziek van Vivaldi in de Bijenkorf vervult is eigen- lijk dezelfde als de functie die popmuziek elders heeft."
Pisters: "En of je haar nu goed of slecht vindt, Madonna is nadere bestudering waard. Ze is nu eenmaal iemand met een aanzienlijk body of work." Fans zijn de auteurs - beiden zijn net 34 geworden - nooit geweest. Nee hoor, we zijn nooit wanna-be's geweest, zeggen ze ernstig. Ze hielden zich vroeger met andere dingen bezig. Pisters: "Maar we zijn haar inmiddels wel meer gaan waarderen. In die zin is het boek echt een zoektocht geweest." Bosma: "Over Madonna zijn de meningen altijd verdeeld. Er is verrassend veel met haar aan de hand. Eerder dit jaar sloot ze een overeenkomst met Max Factor, nu is weer Beautiful Stranger uit. Dat is het leuke."
In Madonna gaan Bosma en Pisters niet alleen uitgebreid in op aanvankelijk willekeurig gekozen voorbeelden uit haar werk, maar brengen ze ook de wetenschappelijke discussies in kaart die ze met Madonna in verband kunnen brengen. Camille Paglia noemde Madonna ooit 'de toekomst van het feminisme'. Bosma en Pisters geven aan dat zij door de feministische beweging niet onverdeeld positief werd onthaald. De inzichten van de Franse filosoof Baudrillard komen aan bod in een hoofdstuk over de ware identiteit van Madonna - met 'ware' tussen aanhalingstekens, want in zijn termen, schrijven Pisters en Bosma, zou je kunnen zeggen dat Madonna simuleert en daarmee wordt wat ze echt lijkt.
Daarmee pareren ze de kritiek dat Madonna zichzelf nooit laat zien. In Truth or dare, de semi- documentaire over Madonna's Blond Ambition toernee, kan zelfs een ogenschijnlijk casual Madonna met krulspelden en badjas het niet laten om voortdurend naar de camera te lonken. Privé en publiek zijn bij haar onlosmakelijk met elkaar verbonden.
Door dat geflirt en haar spel met allerlei verschillende maskers, zoals het wel genoemd is, werkt ze veel mensen op de zenuwen. Madonna maakt het haar publiek onmogelijk grip op haar te krijgen. Volgens Pisters en Bosma is de vraag naar wat echt en onecht is irrelevant. Pisters: "Wat zij denkt, weet niemand. Je hebt alleen te maken met wat zij naar buiten brengt." Bosma: "De kritiek dat ze haar ware ik niet laat zien - je moet de vraag anders stellen. Niet: wie is zij werkelijk? Maar: wat wil ze zeggen met wat ze wel laat zien?"
Ondanks de hoeveelheid materiaal die er al over Madonna is geschreven - "over haar muziek is weer opvallend weinig geschreven," zegt Bosma - zeggen beide auteurs een aantal nieuwe inzichten aan te dragen.
Aan de hand van het nummer Justify my love. dat door Bosma, die momenteel werkt aan haar proefschrift over vrouwenstemmen in de elektronische muziek, noot voor noot wordt ontleedt, zoekt ze naar een passende interpretatie van Madonna's muziek. "Ik wilde het niet hebben over het feit dat ze geen virtuoze zangeres zou zijn, of dat ze dus niet goed kan zingen. Ik zocht naar wat dat voor haar muziek zou kunnen betekenen." Het kader vond ze uiteindelijk in Madonna's aanpak, waar alles om macht en controle draait. Ze is een ster die hard heeft moeten vechten voor haar plaats en dat 'zie je overal in terug, aldus Pisters. Ze is het toonbeeld van de slimme zakenvrouw. daar zijn zelfs de mensen die haar haten het over eens. Volgens Bosma vindt dit idee van macht en controle, dat als een rode draad door haar werk loopt, ook zijn uitdrukking in de manier waarop Madonna haar stem gebruikt. Ook die wordt altijd in controle gehouden. Bosma: "Het is een cliché dat ze vroeger een piepstem had, maar ze heeft sindsdien veel verschillende variaties aangelegd die de moeite waard zijn om naar te kijken, van hoog naar laag. Tegelijkertijd ontsnapt ze aan het stereotype dat een vrouwenstem zich vooral uit in woordloze kreten, zoals dat bijvoorbeeld in de opera gebeurt, waar de vrouw vaak stem geeft aan doodsangst en pijn. Daardoor ontbreekt er iets aan schmieren, aan noise. aan chaos en aan verglijdingen bijvoorbeeld."
Madonna is gegroeid door de jaren heen, ontwikkeld van een piepstem tot een album als Erotica waarin ze op verschillende manieren van haar stem gebruikt maakt.
Uit het boek: "Madonna's stem lijkt niet zozeer een authentieke oprechte expressie van haar emoties te zijn eerder lijkt ze ons wat te willen vertellen of ons te willen commanderen: 'Come on girls, I got something to tell en Get into the groove, 'Come on, dance and sing, get up and do your thing'". Dat aanmoedigende 'Come on', is voor Pisters en Bosma de essentie van Madonna's mentaliteit. Is Madonna een rolmodel?
Bosma: "Gek genoeg is dat moeilijk te zeggen. Misschien verandert ze te vaak van imago om een rolmodel te zijn, ze is tegenwoordig verschrikkelijk gestileerd."
Pisters: "Maar een paar maanden geleden gaf ze een interview op Channel 4, en mensen konden vragen stellen aan haar vanaf de 'straat' en iemand vroeg haar naar haar favoriete toetje. De volgende dag waren die puddinkjes echt nergens meer te krijgen."
Bosma: "Ze is een rolmodel van een ander niveau geworden. Ze is allang niet meer dat rebelse meisje. Ze laat zien dat je steeds van imago kunt veranderen en tegelijkertijd jong van spirit kunt blijven."
Pisters: "Ze heeft laten zien dat je niet in een leven hoeft vast te zitten."