Surplus 13/5, september/oktober 1999, pagina 11
door Ingrid Koorn
In haar nieuwste videoclip (bij het nummer 'Beautiful stranger') laat Madonna zichzelf introduceren als de 'master of disguise', gevolgd door een reeks foto's, van de vele metamorfoses die ze in de loop der jaren heeft ondergaan. Precies dit thema, Madonna's spel met imago en verbeelding, vormt het onderwerp van Madonna. De vele gezichten van een popster.
Hannah Bosma en Patricia Pisters schreven dit boek naar aanleiding van een serie colleges over Madonna, die in 1997 werd gegeven aan de
Universiteit van Amsterdam.
In hoofdstukken die titels dragen van Madonna's popsongs komen kwesties aan de orde waarover Madonna discussies heeft losgemaakt: van pornografie en heiligschennis tot feminisme en seksualiteit.
Ook haar muzikale ontwikkeling komt aan bod, waarbij vooral het hoofdstuk over haar zangtechniek interessant is. De auteurs stellen dat Madonna haar stem bewust gebruikt om haar boodschap kracht bij te zetten. De wat iele, van emotie gespeende stem uit naar vroegere jaren kun je in dat licht zien als een uiting van Madonna's obsessie voor zelfbeheersing, zowel fysiek als mentaal. Op haar
laatste album, Ray of light, is die controle vrijwel verdwenen, en vloeit haar stem vrijelijk van de ene toonsoort in de andere. Die ontwikkeling verbinden Bosma en Pisters aan Madonna's persoonlijke en muzikale groei, wat een boeiende analyse oplevert.
Postmodern
In het inleidende hoofdstuk 'Causing a commotion' houden de schrijfsters een pleidooi voor hun onderwerp. Veel wetenschappers en journalisten zien Madonna immers nog steeds niet voor vol aan. De meningen lopen zeer uiteen. Waar sommigen haar beschouwen als een baanbrekende performer zien anderen haar simpelweg als een uiting van low culture: een platvoerse en schaamteloos commerciële dame. Onterecht, vinden Bosma en Pisters, want wie verder kijkt dan zijn neus lang is, ziet dat Madonna in zowel muzikaal, theatraal als maatschappelijk opzicht een interessante reputatie op haar naam heeft staan.
Zo treedt de girlpower-hype in de voetsporen van Madonna, die als een van
de eerste vrouwelijke artiesten de combinatie van macht en erotiek gebruikte voor haar image-building. Tevens drong ze door tot het mannenbolwerk van MTV, waar ze halverwege de jaren tachtig de alternatieve rockscene opschrikte
met de provocerende video van 'Like a virgin'. Madonna's rol op het gebied
van seks kun je taboedoorbrekend noemen. In het boek Sex en in haar vidcoclips voert ze zowel homo-, als hetero- en biseksualiteit op als vanzelfsprekende vormen van seksueel genot.
Bosma en Pisters wijzen ook op de gelaagdheid van Madonna's video's, die meer dan eens refereren aan de filmgeschiedenis en vaak kunstzinnig zijn vormgegeven. Ook in haar muziek en teksten komt die intertekstualiteit terug, in de vorm van citaten uit andere culturen en muzikale stijlen. Een typisch
postmoderne praktijk, stellen Bosma en Pisters, die ook in 'echte' kunst
terugkomt. Maar Madonna is niet voor één gat te vangen. Haar enorme populariteit bij een breed publiek begrenst haar avantgardistische pretenties, wat tot gevolg heeft dat zij steeds opnieuw 'hoge' en 'lage' cultuur met elkaar mengt.
Verleidings- en simulatiemachine
Het interessantste aspect aan Madonna. De vele gezichten van een popster is
de analyse van Madonna's spel met imago. Ook daar treedt een gelaagdheid op, die enerzijds bestaat uit de creatie van een imago, en anderzijds uit de reflectie op dat zelfgeschapen beeld. In de film Truth or dare, in Nederland uitgebracht onder de titel In bed with Madonna, komt deze zinsbegoocheling
optimaal tot zijn recht. Madonna pretendeert alles van zichzelf te laten
zien, ongecensureerd en wel, maar heeft achter de schermen de regie strak in handen. Zij bepaalt wat we te zien krijgen - en zegt dat ook in
de camera. Je komt er dus nooit achter wat echt is en wat niet, en dat is
ook de bedoeling. Op dit punt brengen Bosma en Pisters Madonna's ontwrichting van het waarheidsprincipe in verband met de theorie‘n van de postmoderne filosofen Baudrillard en Deleuze.
'Zelfs áls ik speel, dan steekt er altijd waarheid in dat spel'
Truth or dare zou je dan kunnen bestempelen als één grote verleidings- en simulatiemachine, waarbij het niet meer uitmaakt wie of wat de ware Madonna is. Met haar selectieve 'waarheidskeuze' reikt zij voldoende stof aan om over na te denken. In wat getoond wordt zit immers ook waarheid. Zoals Madonna ooit toelichtte: 'Zelfs áls ik speel, dan steekt er altijd waarheid in dat spel. Het is net als bij de psychiater, wanneer je niet echt wilt vertellen wat er is gebeurd. Je liegt, maar de leugen die je kiest is onthullend.' Het antwoord op de vraag wie er schuil gaat achter de maskers van Madonna blijft dus uit, maar Bosma en Pisters maken in Madonna. De vele gezichten van een popster verfrissend duidelijk waarom je Madonna Louise Ciccone met recht de master of disguise kunt noemen.
Hannah Bosma en Patricia Pisters
MADONNA
De vele gezichten van een popster
Amsterdam: Prometheus, 1999. 204 b1z., f 24,90