DE TELEGRAAF 1 MEI 1999, TA-1/TA-3

door Marjolein Hurkmans

Van huppeltutje in petticoat via macha met gigantische puntboezem en tuttebel met bontkraagjes naar postmodern flowerpowermeisje. Superster Madonna heeft vele gezichten. De meeste mensen zien haar echter voornamelijk als zangeresje met een groot commercieel talent. Zo niet Hannah Bosma en Patricia Pisters. Zij bestudeerden 'het fenomeen' Madonna uitvoerig, maakten haar tot onderwerp van een cursus aan de universiteit van Amsterdam en legden hun uitgebreide research uiteindelijk vast in het boek 'Madonna' dat eind deze maand uitkomt bij Prometheus. "We hebben vooral haar werk bestudeerd", zegt Hannah. "Wie denkt door ons achter alle fa¨ades de ware Madonna Louise Ciccone te kunnen ontdekken, komt bedrogen uit. Want ook haar vele gezichten behoren tot dat 'werk'."

Het aantal websites op Internet over Madonna loopt in de honderdduizenden en als Madonna het nieuwe gezicht van een cosmeticamerk blijkt te zijn, komt dat ook in Nederland op de voorpagina van de zogenaamde kwaliteitskranten.

Slechts prinses Diana kreeg meer aandacht van de pers dan Madonna, maar de publiciteit rond de popster is vaker negatief dan positief: de politie doet invallen tijdens haar concerten, haar film over Evita Pˇron werd geboycot in Cuba, omdat de half-Italiaanse er zelf de hoofdrol in speelde en Madonna die moeder werd, kreeg van een collega-ster de giftige reactie dat ze 'haar baby beschouwt als een mode-accesoire'. Er bestaat zelfs een boekje dat heet 'l Hate Madonna'.

Iedereen kent Madonna, iedereen heeft een mening over haar en, zoals ze zelf beweert, "de huid van een gordeldier is nog niet dik genoeg om alle kritiek te kunnen afstoten", zegt muziekwetenschapper Hannah Bosma. Samen met Patricia Pisters (film- en mediawetenschap) organiseerde zij een aantal colleges over de artieste. De samenwerking tussen beide dames ging zo fantastisch dat de cursus een vervolg kreeg in boekvorm. "Madonna blijkt niemand onverschillig te laten. Toen ze onlangs in een interview voor de Engelse zender Channel Four zei dat haar favoriete Britse gerecht een bepaald soort puddinkje was, bleken de volgende dag die puddinkjes uitverkocht."

"Wat dat betreft past ze naadloos tussen tragische mediasterren als Marilyn Monroe en Diana. In het boek besteden we ook aandacht aan de overeenkomsten en verschillen tussen de twee mediafenomenen Beiden werden zij geconfronteerd met de wens van fans om hun ware persoonlijkheid te leren kennen. Di ging daaraan ten onder omdat ze, ondanks het feit dat ze een 'ster' was zo graag een gewoon leven wilde leiden. Dat zal Madonna niet overkomen. Met films als 'Truth or Dare' (In Bed with Madonna), het boek 'Sex' en de dagboekfragmenten die ze in Vanity Fair liet 'publiceren' lijkt het alsof ze haar publiek een kijkje in haar privˇ-leven gunt, maar het is allemaal performance. Madonna's openhartige publicaties zijn zorgvuldig samengesteld, gefilterd en geconstrueerd. Ze speelt met de suggestie van openhartigheid en leidt ondertussen het bedrijf 'Madonna'."

Samen hebben Hannah en Patricia stapels boeken doorgeworsteld, ze hebben video's bestudeerd tot ze er rode oogjes van kregen en de Madonna-cd's zijn bijna stukgedraaid. "In de afgelopen maanden zijn we haar werk echt gaan waarderen, want we waren zeker geen fans pur sang", zeggen ze.

"Hoewel ik als tiener wel altijd vrolijk werd van 'Holiday'," geeft Patricia toe. Hannah: "Mijn fascinatie voor Madonna heeft vooral te maken met het feit dat ze een van de grootste vrouwelijke popsterren is van dit moment. Ze schrijft en produceert haar eigen nummers, regisseert haar eigen video's en cre‘ert haar eigen imago's. Haar oeuvre, zowel op muzikaal als op filmgebied is inmiddels gigantisch. En ze is bepaald niet het na•eve popsterretje waarvoor ze vaak is gehouden. Haar nummers liggen misschien gemakkelijk in liet gehoor, maar er zitten wel degelijk meerdere lagen in. Niets in haar liedjes of videoclips is toevallig. Madonna denkt overal over na."

"Het boeit me vooral door de wijze, waarop ze de gewoontes en expressievormen uit de subculturen (zoals de Amerikaanse homoscene en de leefwijze van minderheidsgroeperingen als zwarten en latino's) populariseert, van hun scherpe kantjes ontdoet en onder het grote publiek verspreidt", vervolgt Patricia. "Ze laat veel 'gewone' mensen kennismaken met praktijken die anders in die subculturen verborgen zouden blijven."

Het grote voorbeeld daarvan is Madonna's vercommercialisering van de dans 'Vogue'. "Maar in haar film 'Truth or Dare' uit 1992 (in Nederland uitgebracht onder de naam 'In Bed with Madonna') dwingt ze haar homoseksuele dansers om voor de camera voor hun geaardheid uit te komen. Een aantal van hen heeft daar privˇ problemen door gekregen. Madonna heeft echter op die manier wel voor een betere acceptatie van homoseksualiteit in Amerika gezorgd."

Nog belangrijker vinden ze echter haar bijzondere vorm van feminisme. "Ze noemt zichzelf niet zo, maar ze is in feite wel het schoolvoorbeeld van een postmoderne feministe", zegt Patricia. "Ze laat meisjes zien hoe ze tegelijkertijd aantrekkelijk, sensueel, energiek, ambitieus, agressief en grappig kunnen zijn. Haar verschijning inspireert veel jonge vrouwen. Voor mij persoonlijk is bijvoorbeeld 'Express Yourself' heel belangrijk gebleken. Dat spoorde me echt aan om voor mezelf op te komen. En ze ondergraaft de categorie‘n 'man', 'vrouw', 'homo' en 'hetero' met hun bijbehorende betekenissen. In haar clips treden vaak androgyne personages op. Het is niet duidelijk of man man kust, vrouw vrouw of man vrouw. Er is een feministische stroming die dat als heel bevrijdend ervaart."

"Ze speelt veel met de begrippen vrouwelijkheid en mannelijkheid", legt Hannah uit. "In haar controversi‘le boek 'Sex' draagt ze bijvoorbeeld mannenkleren, maar haar kanten bh is duidelijk zichtbaar onder het colbert. Madonna neemt regelmatig de traditionele rol van de man over en draait de boel om. Zo zingen veel mannen met vrouwelijke achtergrondkoortjes, in 'Material Girl' heeft zij een mannenkoor. Zangers maken meestal gebruik van danseressen op het podium, Madonna heeft dansers.

De rollen zijn omgedraaid. Zeker in het nummer 'Justify my Love' komt dat duidelijk naar voren. Zowel in de muziek als in de videoclip. Over het algemeen halen vrouwen in de popmuziek vocaal flink uit, terwijl mannen juist meer bezig zijn met de tekst. In 'Justify my Love' is het echter Madonna die met lage stem de woorden meer spreekt dan zingt, terwijl op de achtergrond een hoge mannenstem (Lenny Kravitz) strelende tonen zingt."

Patricia: "Datzelfde gebeurt in het bijbehorende filmpje. Madonna speel de rol van naar bevrediging zoekende vrouw die een kamer vol mensen binnengaat en hen precies laat doen wat zij wil. Zij beveelt. Je zou een parallel kunnen trekken naar de traditionele maatschappij waar het juist de man is die voor zijn gerief naar een bordeel gaat."

"Je kunt haar natuurlijk verwijten dat ze de tegenstelling gebruikt om er zelf beter van te worden", geeft Patricia toe. "De minderheidsgroeperingen waaruit zij haar inspiratie put, blijven arm en Madonna wordt steeds rijker. Maar ik bewonder vooral het lef dat ze heeft om bepaalde zaken in het openbaar te brengen. Ze zou net zo eenvoudig kunnen voortborduren op haar oude succesformules. Dat zou haar veel kritiek schelen."

Hannah: "Toen ze bezig was met Evita was ik bang dat het afgelopen zou zijn met Madonna. Dat ze voortaan door het leven zou gaan als een wat tuttige mevrouw met een bontkraagje. In plaats daarvan verraste ze iedereen met de cd 'Ray of Light'. Veertig, en ze ziet er weer uit als een jong meisje dat prachtige muziek maakt. In de tijd waarin we nu leven, hoef je niet langer bang te zijn om automatisch in een bepaalde categorie mensen te belanden als je een bepaalde leeftijd of een zekere maatschappelijke status hebt bereikt. Je kunt zijn wie je wilt, ongeacht de biologische of sociale omstandigheden. Madonna geeft het voorbeeld".