Trouw - zaterdag 24 juli 1999, pagina 2
door: Margreet Bal

'Madonna is eigenlijk helemaal niet zo radicaal'

Tijdens het interview rinkelt de telefoon. "Ja", zegt Patricia Pisters tegen de beller, "wij hebben inderdaad het boek over Madonna geschreven. U bent van RTL Nieuws? Zal ik u straks even terugbellen?"

Nee, echt verbaasd zijn Patricia Pisters en Hannah Bosma (beiden 34) niet over alle media-aandacht voor hun boek 'Madonna: De vele gezichten van een popster'. je kunt op het gebied van Madonna nu eenmaal geen stap zetten of het wordt opgemerkt.

Als er iets kenmerkend is voor Madonna, is het misschien wel dat ze niemand onberoerd laat. Vanaf het allereerste begin van haar carri¸re is ze controversieel geweest: aanbeden door een schare fans en wanna-be's, maar voor velen ook de vrouw they love to hate. Over Madonna heeft iedereen een mening.

Toen de Universiteit van Amsterdam in 1997 een college over Madonna organiseerde, leverde dat dan ook een stormloop aan cursisten op. Journalisten uit alle werelddelen hingen aan de lijn. En ook de interesse van uitgeverij Prometheus was gewekt: konden Pisters en Bosma, die meewerkten aan het college, geen boek schrijven over hun wetenschappelijke kijk op dit popfenomeen?

Na vele uren muziek luisteren, films en videoclips kijken en achter de computer zitten is het boek een feit. In 'Madonna' gaan Bosma en Pisters (respectievelijk docent filmwetenschap en musicoloog aan de Universiteit van Amsterdam) diep in op de betekenis van de vele facetten van Madonna's uitgebreide oeuvre. De auteurs hebben er bewust voor gekozen om zich specifiek op Madonna's werk te concentreren, en niet op 'de Madonnafan', een fenomeen dat inmiddels een begrip is geworden en dat in de wetenschap al uitgebreid onder de loep is genomen.

Bosma en Pisters halen de discussie over 'hoge' en 'lage' cultuur aan, waarbij, simpel gezegd, 'hoge' cuiltuur staat voor 'puur' en 'oprecht', en 'lage' cultuur voor 'oppervlakkig' en 'commercieel'. Madonna's werk wordt in dit onderscheid door critici beschouwd als 'lage' cultuur: fabrieksmatige, nietszeggende muziek voor de massa, die op zichzelf geen nadere beschouwing waard is. Slechts vanuit de bestudering van het 'fandom' zou er iets over het fenomeen 'Madonna' te zeggen zijn.

Een onzinnige conclusie, die het werk van de superster beslist geen recht doet, vinden Bosma en Pisters. Het hele onderscheid tussen 'hoge' en 'lage' cultuur vinden zij al kunstmatig. Bovendien wordt in hun ogen het criterium 'oorspronkelijkheid', dat een kenmerk zou zijn van de 'hoge' cultuur, sterk overgewaardeerd.

Bosma: "Bij Madonna wordt steeds de vraag gesteld in hoeverre haar werk eigenlijk oorspronkelijk is. Dat is gewoon de verkeerde vraag. Natuurlijk heeft ze een heel team om zich heen en doet ze niet alles zelf. Natuurlijk heeft haar stem zijn beperkingen en is haar werk ook daardoor zoals het is. Maar het gaat erom wat ze met die beperkingen doet en wat het effect daarvan is."

Pisters: "Steven Spielberg heeft ook een heel team aan vakmensen om zich heen, maar bij hem vraagt niemand zich af hoe 'echt' het is wat hij maakt. Maar bij Madonna wordt die vraag steeds weer opgeworpen. Muziekcritici hangen te veel aan het ideaal van de creatieve eenling die 's nachts tussen de lege wijnflessen zit te wachten op inspiratie van boven." Pisters: "En als zo'n artiest dan een aantal emotioneel klinkende nummers op cd zet, wordt dat gezien als recht uit het hart.

Bosma: _Dat is volstrekt niet realistisch. Die artiesten zijn ook gewoon professionals, staan ook gewoon in de studio dat lied in te zingen. Die pure gevoelens zitten in het effect bij de luisteraar, die zijn emoties legt in het luisteren naar zo'n nummer."

De kracht van Madonna zit volgens Pisters en Bosma in het effect van de combinatie van muziek, imago en performance, die bij haar onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Waarmee ze niet willen zeggen dat haar muziek niet op zichzelf zou kunnen staan. Zelfs de nummers uit haar beginperiode, vaak afgedaan als flinterdunne discohitjes, zijn immers nog steeds geliefd en nog regelmatig te horen in clubs en discotheken.

Haar doorbraak in die periode had Madonna echter ook voor een groot deel te danken aan haar discipline, menen ze. Ze wist wat ze wilde en ging door totdat ze dat bereikt had.

Pisters: "Daarmee zette ze zich ook af tegen het romantische vrouwelijke stereotype.

Bosma: "Madonna is totaal niet romantisch, juist zeer realistisch."

Pisters: "In die tijd had je nog heel erg het beeld van de vrouw als muze, niet als schepper. Madonna had een houding van: Kom op, aan het werk. En dat sprak jonge meiden in die tijd enorm aan."

Zich afzetten, taboes doorbreken: het is kenmerkend voor Madonna's carri¸re. Seks, feminisme, rassenvraagstukken, het komt allemaal aan de orde in haar werk en ze heeft er menige fatsoensrakker mee op de kast weten te jagen.

Bosma: "Terwijl ze eigenlijk helemaal niet zo radicaal is. Het is beslist niet avant-garde wat ze doet. Ze kijkt waar de avant-garde mee bezig is, pikt daar dingen uit op en brengt die over op het grote publiek. Doordat ze een groot publiek met zaken uit de underground confronteert, wordt ze radicaal."

Madonna is al ruim vijftien jaar bezig en bepaald nog niet uitgerangeerd. Haar single 'Beautiful stranger' werd onlangs nog een grote hit. Hoe komt het dat Madonna nog steeds immens populair is, terwijl andere supersterren uit de jaren tachtig, zoals Michael Jackson en Prince, al lang zijn uitgedoofd?

Pisters: "Omdat ze steeds verandert. Ze laat zich niet in een hokje duwen en houdt niet vast aan een succesformule. Toen ze begon, was ze waanzinnig populair en had ze een imago dat voor fans heel makkelijk te imiteren was. Verandert ze ineens haar image, staan die fans daar. Ik bedoel: niet iedereen heeft zo'n puntbeha van Gaultier in de kast hangen. Ze speelt een spel met ons verlangen om de ware Madonna te leren kennen. Dat zie je heel goed in de film 'Truth or dare'. Het lijkt of daarin de echte Madonna getoond wordt, maar ook daar heeft ze precies onder controle wat ze van zichzelf laat zien. Ze is zich heel goed bewust van het effect van de media en speelt daar op een slimme manier op in."

Fans waren Pisters en Bosma niet voordat ze aan hun boek begonnen. Ze vonden Madonna 'wel leuk', meer niet. Nu willen ze zich nog steeds geen fan noemen. Maar ze hebben heiden alle cd's van Madonna in huis en draaien die ook regelmatig.

Bosma, wetenschappelijk genuanceerd: "Bij een 'fan' heb ik het beeld van iemand die zich letterlijk verliest in de fixatie op zijn idool, en dat is bij mij niet het geval. Maar ik ben haar muziek absoluut meer gaan waarderen." Pisters: "Ja, ik ook. Trouwens, Hannah, ze heeft een duet gezongen met Ricky Martin. Heb je dat al gehoord? Ik heb de single deze week meteen gekocht."